"Twijfel is het begin van wijsheid." Dit wijze citaat wordt toegeschreven aan Aristoteles. Het zou op de universiteit boven de ingang moeten staan. Studenten, die op grond van bewezen kwaliteiten de ‘tempel der wijsheid’ mogen betreden, zouden er zo aan herinnerd worden wat de maatschappij van hen verwacht.
Volgens Goethe kon wijsheid alleen worden gevonden in waarheid. Helaas lijken universiteiten steeds meer op fabrieken voor publicaties en instellingen voor fondsenwerving. De reflecterende, onderzoekende, onderwijzende en inspirerende hoogleraar van weleer heeft veelal plaats gemaakt voor managers die onderzoeksprojecten kunnen verkopen. De reputatie van hoogleraren hangt steeds minder af van wetenschappelijk uitblinken door vernieuwende inzichten en grensverleggende ontdekkingen. Tegenwoordig bepaalt vaak de hoeveelheid binnengebracht onderzoeksgeld de mate van succes. Geld is macht en die macht ligt bij degene die betaalt. Waarheidsvinding gedijt enkel in een open en pluralistische omgeving waar onbevangen onderzoek gedaan kan worden. Twijfel zet aan tot het heroverwegen van hypothesen, het stellen van kritische vragen en het denken buiten de gebruikelijke kaders. Debat op basis van feiten en onderbouwde argumenten is ‘good scientific practice’.
De ontwikkelingen op universiteiten gaan echter niet richting pluraliteit en openheid, maar bevorderen eenzijdigheid. Mensen met een mening die afwijkt van de maatschappelijke norm hebben het moeilijk. Gerenommeerde hoogleraren die onderbouwd een mening brengen die onwelgevallig is, worden soms zelfs door de leiding van de universiteit geweerd van spreekbeurten. Twijfelen aan het voorgeschreven narratief lijkt ongewenst. Eenzijdigheid van informatievoorziening kenmerken de oude media. Aan de nationale praattafels op TV verschijnen steevast dezelfde hoogleraren die als zelfbenoemde experts vooral het overheidsnarratief verkondigen. Als ze al eens buiten hun boekje gaan, haasten ze zich doorgaans om het weer te corrigeren, daar al of niet van hogerhand toe aangespoord. Dit overkwam bijvoorbeeld professor Ernst Kuipers van het Erasmus UMC toen hij voor de camera toegaf dat de avondklok geen effect had op de verspreiding van het coronavirus. Schaarse tegengeluiden in de mainstream media worden zorgvuldig omkaderd met geschoolde verkondigers van het gewenste verhaal. Een inhoudelijk debat met bijvoorbeeld twee voor- en twee tegenstanders van het overheidsbeleid die een eindbeslissing aan de kijker overlaat, zou een enorme impuls zijn voor het maatschappelijk debat.
Medische integriteit is een grondrecht van ieder individu en het recht op onderwijs zou heilig moeten zijn voor de bestuurders van onze ‘tempels der wijsheid’
Het is alarmerend dat ook op universiteiten een open debat steeds moeilijker wordt. Eenzijdigheid is kennelijk de nieuwe norm in onze maatschappij. Juist universiteiten als verdedigers van het vrije woord en waarheidsvinding zouden zich moeten opwerpen tegen deze onwetenschappelijke en heilloze ontwikkeling. Helaas blijken universiteiten zelfs mee te gaan in niet-wetenschappelijk onderbouwde coronamaatregelen die soms onze grondrechten schenden. Het is onbegrijpelijk dat universiteiten zelfs maar overwegen de toegang te weigeren aan een grote groep studenten op basis van hun -volledig persoonlijke- medische status. Daarmee dreigt de onrechtmatige uitsluiting van grote groepen mensen die onze samenleving ontwricht ook voor onze universiteiten. Medische integriteit is een grondrecht van ieder individu en het recht op onderwijs zou heilig moeten zijn voor de bestuurders van onze ‘tempels der wijsheid’.
Gelukkig is er een groeiende groep studenten die zich krachtig uitspreekt tegen deze onrechtmatige toelatingseis. Studenten van de Vrije Universiteit Amsterdam hebben de organisatie ‘Studenten in Verzet’ opgericht, waarvan deze website getuigt. Een moedig en lovenswaardig initiatief dat brede navolging verdient bij studenten én hoogleraren van deze en andere universiteiten. Studenten en academici moeten waarheidsvinding en daarmee het recht om te twijfelen uit alle macht bewaken. Dit is essentieel voor het functioneren van universiteiten en hun maatschappelijke rol. Want zoals Bertrand Russell stelde: "The whole problem of the world is that fools and fanatics are always so certain of themselves, and wiser people so full of doubt."
dr. Dolf van Wijk – Gepromoveerd op aquatische ecologie aan de Radboud Universiteit te Nijmegen